Omsett frå cubansk av Tove Bakke
Om det var noko som fekk han skikkeleg forbanna, noko som kunne drive han både til vald og drap, så var det at ein prøvde å innbille han ting. Ah! Då vart alt raudt rundt han, eldraudt, jernraudt, eldtungene sleikte, og han, Moses, stod midt oppi det, som ein galning med horn og hale, ein orm, ein basilisk, ein drake, djevelen i helvetet. Eit vanvittig syn. Ein vart nesten redd han skulle daue der og då, av akutt sjøltenning.
Han var fullt klar over den absurde, for ikkje å seie latterlege sida ved sinnetoktene sine. Han visste godt at tylane, dei jævla ynkelege, innskrenka kreka av nokon fucking bastards aldri skulle sjå han svelge den minste av løgnene deira. Dei var ikkje smarte nok, ikkje kvikke eller rappkjefta nok, hadde for lite erfaring, for lite danning. Dei mangla stil. Dei mangla alt det han hadde meir enn nok av. Kva hadde dei innbilt seg? At han var fødd i går? At han var ein smågut, ein liten dritunge frå barnehagen? Som dei kunne dupere så lett? At dei torde, dei helvetes … Og løgner som ikkje eingong hang i hop, plumpe løgner mynta på hjernetomme fjols gjorde han om muleg endå meir rasande enn sofistikert humbug. Dess meir klønete skrøna, dess større vanvørden for hans intelligens.
Men kor som er, å styre seg kosta han kolossalt mykje. Dei hadde allereie arrestert han fleire gonger for offentleg bråk, for å klabbe til ein trafikkonstabel, komme i basketak med tre negrar frå Solar de Los Muchos-slummen, hive ein krakk i spegelen på ein bar, dælje til han apotektufsen i hovudet med ei flaske, setje fyr på eit fillehotell. Han var såpass rebelsk – somme kalla han både Anarkisten, Terroristen og Bombemannen – at han rett som det var måtte slå ihel natta på glattcella, konstant hadde ein eller annan dom hengande over seg, og eit strafferegister som glatt kunne takast for telefonkatalogen for New York. Det einaste som berga han frå fengsel, var den kliniske historia hans som psykiatrisk pasient, og så den forvitnelege attesten til Dr. Hermenegildo Frumento om at Moises ikkje var noko dårleg menneske på botnen. Det vil seie at han i farlegheitsgrad ikkje oversteig den jamne borgar og average man under kvardagens stress og press, og tropanes gjengse og mangearta djevelskap: den nerveslitande, fuktige heten, det evindelege duskregnet, søla, driten, ròtestanken, myggen, småflugeplaga, ukunna til funksjonærane, etc. Meir enn éin gong hadde han prøvd å strupe terapeuten sin, men utan vidare resultat. Til all lykke fann han aldri på å bere våpen. Her nøydde han seg med å dagdrøyme – om rifle, om ei Nasjonalforeninga av Riflas Venner der han skulle vere både president og øvsteagitator. For dei helvetane lét han aldri få fred. Dei heldt iherdig på, stritt og påståeleg gjentok dei seg sjølv inn i endeløysa, med ei kvalmande ro. Og stod ikkje dei forvorpne krapyla der og såg hånleg på han, som ingen ting var, som dei forpulte sønene av ei forpult mor dei var, og med augnekast der etter.
Han visste jo, for han var ein svært skarp mann, at dei vandrande preikestolane sjøl ikkje trudde ein døyt på løgnene sine. Og kva var der vel å tru på. For folk som er overtydde om ei sak – slo han fast mellom roping og knytneveslag i bordet – dei som verkeleg trur på ei sak, dei prøver aldri å overtyde andre. Dei har ikkje bruk for konsensus. Dei held seg ikkje med disiplar. Dei trur dei er lykkelege når dei trur dei er på veg mot det dei trur dei elskar (den setninga likte eg veldig godt) – og alt anna drit dei i. Ein måtte vere både uvanleg usikker på seg sjøl og uvanleg føkka og helvetes langt ute for å stille seg opp på ein talarstol og dosere for folk, og tigge om konformisme, og jakte på proselyttar. Ergo, når dei prøvde å lure han, var det i realiteten seg sjøl dei prøvde å lure, mens dei måta til, glatte ut og jenka på dei oppdikta nyheitene sine som om det var oppussing av leilegheita si dei snakka om. Sia dei ikkje var i stand til å puste i friluft, levde dei liva sine i bedragets stinkande og grønskegrodde boble. Og dei trong trua hans, noko dei skulle bli blå for, til å fôre si eiga med, utsvelt som ho var. Men i staden for å roe han ned, gjorde den slags refleksjonar han endå meir indignert. Så dei trudde dei kunne bruke han? Kva? Svina. Dei degenererte, ærelause undermåls beista. Og for eit raseri. Oi, kor han hata dei!
Ein fredeleg efta i skumringa, det var endå haustjamndøgn, og fuglane song og frosken kvekka i dammen sin – vågde eg meg til å foreslå at han ikkje skulle bry seg, berre trekkje på skuldrene av dei.
– Gløym dei, du, moñito, knuppen min, kviskra eg i øyret på han, – og hald deg til ditt. Slutt på kamp og fiendar, og nervepåkjenning, slutt på å komme i krangel eller slåstkamp heile tida. Er det ikkje du som seier at deg skal dei aldri få overtydd? Såyuyito – eg kyste han på halsen – korfor då plagast med noko som så tydeleg ikkje er verd det? Kva har du att for å hisse deg opp på denne måten, kjære deg? Om du ikkje snart passar deg, kjem du til å få slag, apoplektisk anfall, gå rett i koma. Og då ligg du der som ein annan grønsak. Og hugs på at eg ikkje eig erfaring med å skulle ta meg av invalide – og sakte, sakte knepte eg opp skjorta hans. – Du er aldeles nøydd til å komme deg ut av denne vonde sirkelen, pusen min, det er du altså … Så anspent som du er, så stiv – ja, det var han verkeleg –, nei, har du sett. Kva med å prøve avspenning? Yogaøvingar, eller noko. «Yoga» betyr avkopling, balanse, mykje ro og lite nervar, fred i sinnet eller noko i den dur, eg hugsar ikkje så nøye … – eg strauk han over brystet –. Men uansett, helsa er trass alt det viktigaste vi har. For når dei ser at du er likeglad, ikkje sant, at det ikkje betyr ein døyt for deg kva dei meiner, då får du vere i fred for dei. Slik er det støtt. Ein gir tusan i dei og dei tar med seg musikken sin ein annan stad, og finn seg ein annan å plage som nettopp ikkje gir tusan i dei. Prøv å late som du ikkje ser dei, yuyi, så skal du få sjå, så skal du få… – eg kyste han på munnen.
Faktum er at eg ikkje ante kven «dei» var. Det berre slo meg at i ein så desperat situasjon måtte det vere smartast å halde seg på sidelinja. Og gi jamt faen. Laisser faire, laisser passer.
Nei vel, så høyrde han ikkje på meg. Men verre var det forfærde blikket han såg på meg med.
– Kom deg av meg! – skreik han og rista seg som om eg var ei hårete kongrove. Og køyrde éine knytneven i magen på meg og den andre i eine auget, så eg skulle slutte å vere dum. Kvinnfolk! Same fjolleriet med dei støtt, same dårskapen, alltid pønskande på sludder og vås. Kvinnfolk, det var mongo på sitt høgaste. Kven hadde funne dei opp? Dei var jo til dei grader evneveike. Ikkje eingong ved klar årsakssamanheng forstod eit kvinnfolk essensen i ting, verden som vilje og forestilling. Måtte han forklare meg kvar jævla ting? Kunne eg de facto vere så tett i knollen? Viss han oversåg dei – og her var Moises midt i eit likantropisk anfall, han flekte tenner og knurra som den store stygge ulven, mens eg drog meg bortetter golvet og utanfor rekkjevidde, i tilfelle han skulle lange ut ein labb – då ville jo slynglane, då ville jo dei fordømte røvarane meine dei hadde rett til å tru at han trudde på det dei ville ha han til å tru (kvalmen og smertene gjorde at eg ikkje fekk med meg essensen i dette høgst interessante resonnementet), for den som teier samtykkjer, og dei ville naturlegvis handle deretter. Å joda, han kjende dei godt, kjende dei som si eiga handflate. Korleis kunne han unngå det, når det aula av dei i kvar krå. Same kor han retta blikket var det minst éin av dei der … (Eg såg meg rundt for å sjekke, men ingen hadde snikt seg inn her.) Dei var sjofle, opportunistiske, vondskapsfulle og sleiske. Grådige, umettelege kakerlakkar. Ein flokk ekle kryp. Det var ikkje fordi han likte det, at han spionerte på dei, vakta på dei med kvast blikk, men for å komme lynraskt på … Fatta eg ikkje alvoret i saka? Med dei folka var alt redusert til eit spel om makt, til ein handfull ego som skulle vise kven som var mest macho, hadde størst utstyr, skilte ut mest testosteron. Her måtte han ha eit auge på kvar finger og ti i ryggen. For lét han dei få viljen sin éin gong, ein einaste gong, kom dei mest sannsynleg til å vere på han med nye løgner han skulle tru på, løgner som var endå meir skamlause, endå meir avskyelege, endå meir motbydelege. Og stendig nye, og nye, og nye … Det kom ingen ende til å ta. Og det skulle han faen ikkje finne seg i! Ikkje faen. Men han hadde sine strategiar. Som dei sa dei gamle romarane: si vis pacem, para bellum.1
Og eg gjorde elles best i å ikkje liggje der og grine og skape meg lenger, men komme meg på føtene før han kom og dengde meg opp i ståande, eller drog meg opp etter håret, og sjå å komme meg ned i bula (i andreetasjen på Gla’hammarhjørnet ligg det ein ulovleg bar, driven av Pancholo Quincatrece, som er ein god venn av meg, der ein også kan få marihuana; sjøl bur eg i øvste) og kjøpe han ein liter, ja, og sigarettar (når han var skikkeleg, fly forbanna, røykte knuppen min to på ein gong, hadde ein i kvar hand og skifta på å trekkje inn), for styggare panorama fanst ikkje på jord enn ei feit og undermåls kjerring som låg nedi golvet og skreva, med augesverta rennande, og grein svarte tårer og gjorde seg til offer og trudde ho var kameliadama. Faen ikkje bedt om å få ein tragikar på halsen! Ikkje om det var Greta Garbo sjøl. Han stappa pengar i handa på meg og skubba meg ut døra. Get out! Heilt sikker er eg ikkje, men eg trur Moises hadde ein agg til meg for det trøbbelet med trafikkonstabelen, for dei tok frå han førarkortet, snakk om urett! og no var han altså avhengig av meg (til eit visst punkt, berre til eit visst punkt, det måtte eg ha klart for meg) for å forflytte seg frå ein plass til ein annan på si jakt etter nye konfliktar.
I starten på eventyret vårt, då han enno var gift og totalt hysterisk fordi kona og ungane ikkje forstod han (eg forstår dei godt), rekna eg med at viss eg heldt nebbet under dei lange og brennande kjedsommelege talane hans mot alle fuskspelarar, falsknarar, forrædarar, sjarlatanar, snytarar og svindlarar ville han, på si side og som rett hadde vore, halde seg ifrå å jule opp meg. Vel. Så godtruen var eg. At det går an. Men enten eg tagde stilt eller ei, gav han meg alltid minst ein kilevink. Han måtte det, for i det galne hovudet hans prøvde også eg å lure han. Ikkje så at eg låg med andre, sjølsagt, kva for annan mann ville vel sjå på ei feit merr som meg med fransk 1700-tals ludder stempla over heile seg? (Den skildringa, med ein dåm av rokokko, syntest jo egvar fascinerande.) Dessutan trur eg ikkje at dette med truskap betydde stort for han: Han var ikkje typen til å henge seg opp i småting. Slik han såg det, var eg berre ute etter å lure han, smiske for han og få han til å sjå ut som ein idiot kvar gong eg lét som eg forstod han, kalla han yuyito og moñito, song «mira que eres lindo… / qué precioso eres…» til han, eller knepte opp kleda hans med tennene, når eg gjekk i bane rundt han som ein forelska satellitt, malande som ei kjette, eller tok ein strip-tease berre for han (i årevis har eg drøymt om å kle meg naken framfor ein masse folk, oppå ein disk eller noko, men høvet har aldri bydt seg) til musikk frå førtitalet og i lyset frå bambuslampa med den raude silkeskjermen. Kvar gong eg kjælte for angsten hans, smerta hans, den fryktelege fortvilinga hans over å skulle leve i denne gruelege og avsjela verda, så stappfull av fiendar.
…
No som det er vinter og eg er aleine på ny – ikkje fordi det blir så lenge, noko lite noko har bestemt seg for å leve – tenkjer eg ofte på Moises. Då meiner eg ikkje ’tenkje’ i den rette, strenge, logiske tydinga av ordet. Akkurat det trur eg faktisk aldri eg har kunna. Og synd er det, så viktig som det er. Nei, eg lar tankane vandre, slepper laus minnet og då, heilt av eigen vilje, finn det seg veg, smyg det seg fram, jungeldyret, tar sats og flyg rett i strupen på Moises. Spørsmåla er mange og svara få. Korfor fann eg meg i vilkåra hans? Korleis kunne eg la ting gå så langt, ja, så langt? Når eksakt var det eg miste kontrollen? Kontrollen? Hadde eg nokon gong den? Stod det nokon gong i mi makt, eigentleg, å hindre at det gjekk som det gjekk, til sist? Eg veit ikkje. Eg trur ikkje Moises hata meg. Nei, eg trur ikkje eingong eg betydde stort for han. Ingen ting, faktisk. Det einaste som stod i hovudet på han, var «dei», rampen, kjeltringane, bandittane. Fienden. Det vart meininga med livet hans, det, å passe på at dei ikkje fekk lurt han, å ta dei på fersken, rive dei bedritne maskene deira av dei, øydeleggje dei machiavelliske planane deira, forvirre dei, knuse dei, gjere dei til inkjest, til støv. Han var meir av ein menneskehatar enn ein kvinnehatar. Berre at i kampen hans mot menneskeheita gjorde eg teneste som sparringpartner. Når han slo på meg, var det eigentleg dei han slo på. I min person, den uheldige mellommann, var samla, i symbolsk forstand, det verste i menneskelagnaden, den uslaste sida ved jordbuarane, så fråstøytande, så atale og kvalmande. Å bryte ein finger på meg tilsvarte Defenestrasjonen i Praha. Å klemme til om strupen på meg til eg nesten kveltest, var som Tlatelolco-massakren. Viss han ein dag (rein spekulasjon frå mi side) skulle ha fått det innfallet å drepe meg … vel, Hiroshima og Nagasaki. No når eg kan tenkje over alt saman i fred og ro, slår det meg at han stakkars Moises kanskje ikkje var heilt god.
1 Før det tørna for han, hadde Moises vore ein strålande jurist. Då han gav opp alt, førtiseks år gammal, hadde han allereie nådd å bli dommar i Republikkens Høgsterett. Som den svært danna og veltalande mannen han var, elska han å krydre talen med latinske uttrykk. Og sia eg veit at folk flest ikkje har grunnlag for å forstå dei, har mykje å gjere og ikkje tid til å drive og leite opp tydinga i ordbøkene, har eg tatt meg det bryet å gjere det sjøl. Denne her betyr: Ønskjer du fred, bu deg til krig.
«Iallfall ein kilevink» er henta frå første kapittel av romanen Cien botellas en una pared (2002), som vann den spanske Jaen litteraturpris 2002. Ena Lucía Portela (Havanna, 1972) debuterte med romanen El pájaro: pincel y tinta china i 1998, og har seinare gitt ut novellesamlinga Una extraña entre las piedras (1999), i tillegg til romanane La sombra del caminante (2001) og Djuna y Barnes (2007). Under bokmessa i Bogotá i 2007 vart ho kåra til ein av dei 39 mest representative latinamerikanske forfattarane under 40 år.
